Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – co jeść w okresie zaostrzenia choroby

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) należy do nieswoistych chorób zapalnych jelit (NChZJ) i uszkadza błonę śluzową jelita grubego i odbytnicy. Dokładne przyczyny powstawania WZJG nie są do końca poznane, ale uważa się, że istotną rolę w rozwoju tej choroby odgrywa współdziałanie czynników genetycznych, immunologicznych i środowiskowych. Z tego artykułu dowiesz się, czym jest wrzodziejące zapalenie jelita grubego, jakie są jego objawy oraz co jeść w okresie zaostrzenia choroby.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – co to jest

WZJG to choroba zapalna o charakterze nieswoistym i niewyjaśnionej przyczynie. W cięższych przypadkach prowadzi do powstania owrzodzeń. Dotyczy okrężnicy i/lub odbytnicy i zazwyczaj obejmuje jedynie ich najbardziej wewnętrzną warstwę, czyli błonę śluzową. Jest schorzeniem przewlekłym, co oznacza, że okresy remisji (wyciszenia) są przerywane przez ostre nawroty.

W krajach europejskich roczna zachorowalność na WZJG wynosi około 10 przypadków na 100 000 ludności, a w Polsce co roku odnotowuje się około 700 nowych chorych. WZJG dotyczy mężczyzn i kobiet w równym stopniu.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – objawy

Symptomy WZJG mogą się różnić w zależności od stopnia zaawansowania schorzenia oraz obszaru jelita grubego, który jest zajęty chorobowo. Zwykle dolegliwości manifestują się po raz pierwszy między 20. a 40. rokiem życia. Typowe objawy obejmują:

• biegunkę – często wodnistą, może występować wielokrotnie w ciągu dnia;
• krew w stolcu – może być obecna z powodu owrzodzeń błony śluzowej jelita;
• ból brzucha i skurcze – mogą pojawiać się przed wypróżnieniem;
• nagłą potrzebę wypróżnienia – uczucie pilności może prowadzić do trudności z utrzymaniem stolca;
• utratę apetytu – może w konsekwencji powodować niedobory składników odżywczych;
• utratę masy ciała – związaną z utratą apetytu i biegunką;
• zmęczenie – wynikające z przewlekłego stanu zapalnego i anemii;
• gorączkę – w przypadku bardziej zaawansowanego zapalenia;
• anemię – wynikającą z przewlekłej utraty krwi i niedoboru żelaza;
• wydzielanie śluzu ze stolcem – śluz może być obecny z powodu podrażnienia błony śluzowej jelita;
• bóle stawów – niektóre osoby mogą doświadczać bólu stawów lub obrzęków;
• problemy skórne – takie jak wysypki lub owrzodzenia.

Symptomy mogą mieć charakter zmienny, z okresami zaostrzeń i remisji. Podczas zaostrzenia mogą być bardzo intensywne, a w okresach remisji ustępować lub być znacznie łagodniejsze. W przypadku wystąpienia objawów, które mogą sugerować WZJG, ważne jest, aby skonsultować się z lekarzem w celu dokładnej diagnostyki i rozpoczęcia odpowiedniego leczenia.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – jakie badania wykonać

Wczesne objawy WZJG są podobne do zespołu jelita drażliwego (IBS, ang. irritable bowel syndrome), choroby Leśniowskiego-Crohna, zapalenia uchyłków jelita grubego oraz raka jelita grubego, dlatego konieczne jest przeprowadzenie dokładnego wywiadu lekarskiego. Ponadto na wczesnym etapie diagnostycznym należy wykluczyć zakaźne przyczyny biegunki i skurczów brzucha poprzez badania kału oraz jego analizę w kierunku obecności jaj i pasożytów. Inne możliwe badania obejmują test na krew utajoną w kale oraz morfologię krwi pobranej z żyły łokciowej. Jeśli WZJG nie zostanie wykluczone, potwierdzenie diagnozy zazwyczaj odbywa się podczas kolonoskopii.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – leczenie i dieta

Leczenie farmakologiczne WZJG ma na celu szybkie wywołanie remisji i zapobieganie ciężkim powikłaniom. Terapia jest dostosowywana do nasilenia, lokalizacji i przebiegu choroby. W przypadku zapalenia odbytnicy stosuje się terapię miejscową lekami farmakologicznymi. Bardziej rozległa lub ciężka postać choroby powinna być leczona zarówno miejscowo (w przypadku zmian obejmujących odbytnicę), jak i doustnie, zwykle kortykosteroidami. Pacjenci, którzy nie reagują na tego typu leczenie, wymagają hospitalizacji. Wówczas stosuje się sterydy w formie dożylnej lub – w przypadkach opornych – leki immunomodulujące. Wskazania do operacji obejmują oporne toksyczne rozdęcie okrężnicy, perforację oraz ciągłe ciężkie krwawienie z jelita grubego.

Kluczową rolę w łagodzeniu objawów i utrzymaniu dobrego stanu zdrowia osób z WZJG odgrywa dieta. Pacjentom zaleca się:

• zróżnicowaną dietę z indywidualnymi modyfikacjami, eliminującą produkty nasilające objawy;
• spożywanie mniejszych posiłków do 6 razy dziennie i dokładne przeżuwanie pokarmów;
• wykluczenie z jadłospisu niepasteryzowanych produktów mlecznych;
• spożywanie tłustych ryb morskich przynajmniej 2 razy w tygodniu ze względu na zawartość kwasów omega-3, których przeciwzapalne właściwości mogą redukować częstość nawrotów WZJG;
• wprowadzenie do diety prebiotyków, ponieważ pomagają one wydłużyć okres remisji choroby; dobrym wyborem jest dodanie jednej łyżki nasion babki płesznik do codziennego jadłospisu;
• odpowiednie dobranie probiotyków – w tym celu najlepiej skonsultować się z lekarzem, który pomoże wybrać właściwy preparat.

Restrykcyjną dietę warto wprowadzać tylko podczas ciężkich nawrotów WZJG.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – co jeść w okresie zaostrzenia choroby

W okresie zaostrzenia WZJG właściwa dieta może wpływać na złagodzenie dolegliwości.

Najważniejsze zasady żywieniowe u pacjentów z WZJG w okresie nasilenia objawów obejmują:

• ograniczenie produktów bogatych w błonnik oraz nasycone kwasy tłuszczowe;
• wprowadzenie do diety ryb i produktów fermentowanych, takich jak maślanki i kefiry;
• dbanie o odpowiednie nawodnienie organizmu, szczególnie podczas nasilonych biegunek;
• całkowitą rezygnację z napojów alkoholowych, papierosów i ograniczenie kofeiny;
• spożywanie lekkostrawnych posiłków, które nie obciążają układu pokarmowego.

Wśród produktów zalecanych do spożycia wymienia się:

• ryż biały, ziemniaki purée, makaron;
• chude mięso, takie jak drób i indyk, oraz ryby;
• gotowane warzywa, np. marchewkę, dynię, cukinię;
• banany, melony, gotowane jabłka;
• jogurt naturalny, kefir, ser biały.

W okresie zaostrzenia WZJG osobom chorym zaleca się wykluczenie z diety:

• surowych warzyw, takich jak kapusta, brokuły i kalafior;
• owoców zawierających pestki i skórkę, a także cytrusów;
• orzechów i nasion w całości;
• produktów pełnoziarnistych, w tym chleba razowego i kaszy gryczanej;
• ostrych przypraw;
• tłustych i smażonych potraw, w tym fast foodów;
• napojów gazowanych, kawy i alkoholu.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego a nadwrażliwości pokarmowe IgG-zależne

Dostępne są badania sugerujące, że nadwrażliwości pokarmowe IgG-zależne mogą mieć istotny wpływ na okresy zaostrzenia WZJG. Dostosowanie diety w czasie nasilenia objawów może znacząco wpłynąć na poprawę samopoczucia i przyspieszyć proces regeneracji jelit. Z danych wynika, że pacjenci z WZJG często mają wyższy poziom przeciwciał klasy IgG w porównaniu z osobami zdrowymi. Eliminacja z diety produktów, przeciwko którym doszło do silnej produkcji przeciwciał klasy IgG, pomaga złagodzić niepokojące objawy i wydłuża okresy remisji choroby. Aby precyzyjnie wskazać te artykuły spożywcze, warto wykonać specjalistyczny test diagnostyczny, taki jak myfoodprofile.

Każdy pacjent, który wykona badanie myfoodprofile w kierunku nadwrażliwości pokarmowych IgG-zależnych, wraz z wynikiem otrzyma indywidualny przewodnik dietetyczny, który zawiera osobiste wskazówki do wdrożenia diety eliminacyjnej.

Związek między nadwrażliwością pokarmową IgG-zależną a WZJG wymaga jednak dalszych badań.

WZJG a długość życia

Długość życia chorych na WZJG nie różni się znacząco od ogólnej populacji, pod warunkiem że choroba jest odpowiednio leczona i monitorowana. WZJG może prowadzić do poważnych powikłań, nawet zagrażających życiu, dlatego niezwykle istotne jest szybkie postawienie diagnozy i natychmiastowe podjęcie działań ratunkowych lub terapeutycznych.

Nieleczona choroba może prowadzić m.in. do polipowatości zapalnej i ostrego rozdęcia okrężnicy. Długotrwałe WZJG zwiększa ryzyko raka jelita grubego – nowotwór stwierdza się u 2% chorych po 10 latach i u 8% po 20 latach od momentu rozwoju WZJG. Czynniki ryzyka obejmują długi czas trwania choroby, wczesne zachorowanie, rozległe zajęcie jelita, obecność polipów rzekomych, aktywne zapalenie oraz występowanie raka jelita grubego w rodzinie. Ponadto powikłania jelitowe mogą obejmować perforację okrężnicy, krwotoki, zwężenie jelita oraz choroby odbytu. WZJG może również prowadzić do zmian zapalnych w innych narządach, takich jak stawy, wątroba, skóra, oczy i naczynia krwionośne. Część z tych powikłań ustępuje wraz z cofaniem się stanu zapalnego jelita, podczas gdy inne wymagają odrębnego leczenia. Monitorowanie i leczenie powikłań jest kluczowe dla poprawy jakości życia pacjentów.

Podsumowanie

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego jest przewlekłą chorobą zapalną jelit, która charakteryzuje się zapaleniem błony śluzowej jelita grubego. Objawy obejmują ból brzucha, biegunkę, krwawienie z odbytu oraz ogólne osłabienie. Leczenie WZJG skupia się na osiągnięciu remisji i zapobieganiu ciężkim powikłaniom poprzez stosowanie odpowiednich leków i leczenia żywieniowego. Określenie produktów nietolerowanych za pomocą testu myfoodprofile i wdrożenie spersonalizowanej diety eliminacyjnej może pomóc w zmniejszeniu dolegliwości WZJG. W przypadku nieodpowiedniego postępowania choroba może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak rak jelita grubego, perforacja jelita czy krwawienie. Prawidłowe rozpoznanie WZJG i kontrolowanie objawów choroby są kluczowe dla poprawy jakości życia i zmniejszenia ryzyka powikłań.

Opracowano na podstawie:

1. Mudter J. et al., Current treatment of ulcerative colitis, “World J Gastroenterol” 2011 July 21; 17 (27): 3204–3212.
2. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej IŻŻ, Zalecenia dietetyczne dla pacjentów z WZJG, https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/choroby-ukladu-pokarmowego/zalecenia-dietetyczne-dla-pacjentow-z-wrzodziejacym-zapaleniem-jelita-grubego-w-okresie-remisji/ [dostęp: 2.08.2024].
3. Wiercińska M., Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (colitis ulcerosa) – przyczyny, objawy, leczenie, https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/jelitogrube/65244,wrzodziejace-zapalenie-jelita-grubego-colitis-ulcerosa [dostęp: 1.08.2024].
4. Szpital Uniwersytecki w Krakowie, Dieta we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego (WZJG) – Dietetyczny plan na zdrowie, https://www.su.krakow.pl/repozytorium-plikow/strefa-pacjenta/zalecenia-po-hospitalizacji/62-ds-16-dieta-dla-pacjenta-we-wrzodziejacym-zapaleniu-jelita-grubego-wzjg/file.