Zaparcia – poznaj objawy, źródło problemów i sposoby leczenia

Zaparcie, powszechnie nazywane zatwardzeniem, to dość powszechny problem, ale gdy staje się przewlekły, może prowadzić do groźnych dla zdrowia konsekwencji. Na rytm wypróżnień wpływa wiele czynników, w tym cechy osobnicze, poziom aktywności fizycznej i sposób odżywiania. Zaparcia dotyczą 20–30% populacji i znacznie częściej występują u kobiet. Skuteczne leczenie opiera się na zmianie nawyków, np. zwiększeniu aktywności fizycznej oraz dostarczaniu organizmowi odpowiedniej ilości płynów i błonnika. Dowiedz się, co może być źródłem przewlekłych zaparć i jak sobie z nimi radzić.

Czym są zaparcia – objawy

O zaparciach mówimy przy zbyt małej częstotliwości wypróżnień (≤ 2 na tydzień). Do innych objawów wskazujących na zaparcia należą:

• trudności z defekacją związane z koniecznością silnego parcia,
• uczucie niepełnego wypróżnienia,
• oddawanie suchego i zbitego stolca.

Zaparcia – znajdź źródło problemów

Przyczyny zaparć są różnorodne i mogą wynikać zarówno z czynnościowych (wówczas nie stwierdza się choroby), jak i organicznych zaburzeń przewodu pokarmowego oraz układu nerwowego. Gdy zaparcia utrzymują się dłużej niż zwykle, zaleca się skonsultowanie się z lekarzem w celu wykluczenia możliwych przyczyn chorobowych.

Zaparcia mogą pojawiać się m.in. w przypadku:

• mięśniaków macicy, endometriozy,
• obecności guza w jelicie grubym,
• zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego (np. zespół jelita drażliwego),
• chorób obwodowego układu nerwowego (np. choroba Hirschsprunga, choroba Chagasa) lub ośrodkowego układu nerwowego (np. stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona),
• chorób gruczołów wewnątrzwydzielniczych i metabolicznych (np. cukrzyca, niedoczynność tarczycy, niedoczynność przysadki),
• ciąży,
• życia w stresie i pośpiechu,
• spożywania zbyt dużej ilości żywności wysoko przetworzonej, o małej zawartości błonnika,
• zbyt niskiej aktywności fizycznej, która ma znaczenie dla prawidłowej perystaltyki jelit,
• unikania potrzeby skorzystania z toalety,
• podeszłego wieku,
• ograniczonego poruszania się,
• przyjmowania leków, które mogą powodować zatwardzenia.

Zaparcia u dzieci i niemowląt

Problemy z zaparciami u dzieci są powodem poważnych zmartwień rodziców. Przyczyny tego problemu mogą być różnorodne, od nieprawidłowej diety po zaburzenia czynnościowe jelit. Najlepszym sposobem zapobiegania zaparciom u dzieci jest dieta bogata w błonnik, odpowiednie nawodnienie oraz regularna aktywność fizyczna.

W przypadku występowania zaparć u noworodków warto niezwłocznie skonsultować się z lekarzem. Nieoddawanie stolca od pierwszych dni życia może być symptomem poważnych schorzeń, takich jak choroba Hirschprunga czy mukowiscydoza, lub wad anatomicznych. U niemowląt zaparcia najczęściej występują po zmianie rodzaju karmienia lub wprowadzeniu nowych pokarmów do jadłospisu. Jeśli objawy zaczynają się po rozszerzeniu diety, istotne jest zapewnienie dziecku odpowiedniej ilości płynów oraz dostarczenie odpowiedniej ilości błonnika w diecie. Należy jednak zachować ostrożność, ponieważ nadmiar błonnika może powodować ból brzucha u dziecka.

Zaparcia a nadwrażliwości pokarmowe IgG-zależne

Problemy trawienne, w tym zaparcia, mogą występować u osób z nadwrażliwością pokarmową IgG-zależną. Podłożem tego typu nadwrażliwości jest stan zapalny w jelitach, który może prowadzić do zaburzeń perystaltyki jelit oraz zmian w składzie mikroflory jelitowej. To z kolei może skutkować utrudnieniami w regularnej defekacji i wpływać na konsystencję stolca.

Jeśli podejrzewasz, że spożywane pokarmy mogą być powodem twoich dolegliwości, rozważ przeprowadzenie testu diagnostycznego myfoodprofile. Ten test pomoże w identyfikacji produktów będących źródłem problemu. Wykluczenie z jadłospisu pokarmów wywołujących nadwrażliwość pokarmową IgG-zależną może być istotne w leczeniu i łagodzeniu objawów zatwardzenia.

Każdy pacjent, który wykona badanie myfoodprofile, otrzymuje kompleksowy raport, zawierający:

• szczegółowy, przejrzysty wynik,
• spersonalizowany przewodnik dietetyczny ze wskazówkami żywieniowymi dopasowanymi do wyniku pacjenta.

Co na zaparcia

Zapobieganie zaparciom polega głównie na wprowadzeniu zdrowych nawyków żywieniowych i modyfikacji stylu życia, co jest szczególnie skuteczne w przypadku zaparć nawykowych. Wzmożona aktywność fizyczna wpływa pozytywnie na pobudzanie perystaltyki jelit, a to przyczynia się do poprawy regularności wypróżnień. Codzienny umiarkowany wysiłek fizyczny, trwający od 30 do 60 minut, może znacząco poprawić konsystencję stolca i zmniejszyć ilość gromadzących się w jelitach gazów.

Istotne jest również, aby jak najszybciej udać się do toalety w przypadku odczuwania potrzeby wypróżnienia. Warto zaznaczyć, że decyzja o rozpoczęciu leczenia farmakologicznego powinna być podjęta dopiero po wykorzystaniu wszystkich możliwych metod leczenia niefarmakologicznego. Leki przeczyszczające nie usuwają przyczyny zaparć, lecz łagodzą objawy, przy czym nadmierne stosowanie tego typu medykamentów może prowadzić do uzależnienia.

Co jeść na zaparcia

W przypadku problemów z zaparciami należy wdrożyć odpowiednie zmiany w jadłospisie. Warto pamiętać o:

• wypijaniu odpowiedniej ilości płynów (co najmniej 1,5 l dziennie),
• ograniczeniu spożycia słodyczy i tłustych posiłków,
• wzbogaceniu diety w produkty bogatoresztkowe, takie jak grube kasze, chleb pełnoziarnisty, płatki owsiane, otręby pszenne,
• spożywaniu surowych warzyw i owoców, a szczególnie pestkowych, np. truskawek, jeżyn i malin,
• konsumpcji fermentowanych produktów mlecznych: jogurtów, kefirów, maślanek, które ze względu na zawartość kwasu mlekowego wpływają korzystnie na florę bakteryjną i ograniczają procesy gnilne,
• regularnym spożywaniu posiłków: 4–5 dziennie, najlepiej co 3–4 godziny. Największe znaczenie w ciągu dnia ma pełnowartościowe śniadanie, ponieważ rano wzrastają czynności motoryczne i wydalnicze przewodu pokarmowego.

Zaparcia – błonnik pokarmowy w diecie

Analizując różne grupy populacji i wspierając się badaniami naukowymi, można zauważyć, że osoby spożywające odpowiednią ilość błonnika pokarmowego rzadko doświadczają problemów z zaparciami. Błonnik należy do węglowodanów złożonych. Składa się m.in. z celulozy, ligniny (błonnik rozpuszczalny w wodzie), pektyn, śluzów i gum (błonnik nierozpuszczalny w wodzie) oraz ze składników związanych ze ścianą komórkową, takich jak krzemiany i kwas fitynowy. Włókno pokarmowe nie ulega trawieniu i wchłanianiu w przewodzie pokarmowym, ale jego obecność w diecie jest ważna dla prawidłowego funkcjonowania i perystaltyki jelit.

Błonnik rozpuszczalny w wodzie pozytywnie wpływa na regulację pracy układu pokarmowego, ponieważ:

• pobudza funkcje żucia,
• wpływa pozytywnie na wydzielanie śliny,
• zwiększa ruchy perystaltyczne jelit,
• wiąże nadmiar kwasu solnego w żołądku oraz wodę, co wpływa na zwiększenie objętości stolca i skrócenie czasu przechodzenia treści pokarmowej przez jelita.

Błonnik nierozpuszczalny w wodzie:

• pozytywnie wpływa na wydzielanie soków trawiennych,
• pobudza ukrwienie jelit.

Produkty bogate w błonnik pokarmowy

Dieta powinna dostarczać 25–50 g błonnika dziennie. Wśród produktów zbożowych bogatych w błonnik pokarmowy warto wymienić zwłaszcza kaszę gryczaną, kaszę jęczmienną, ryż brązowy, chleb żytni oraz mieszanki chlebowe z dodatkiem ziaren, pieczywo pszenne z mąki graham, płatki pszenne i żytnie oraz otręby. Zaleca się również uwzględnienie w codziennym jadłospisie 300–400 g świeżych owoców, kilku owoców suszonych (np. śliwek) i 400 g warzyw.

Podsumowanie

Zaparcia są powszechnym problemem, który znacząco obniża komfort życia. Aby im zaradzić, należy wprowadzić odpowiednie nawyki żywieniowe i zmienić styl życia. Dieta bogata w błonnik pokarmowy, duża ilość wypijanej wody oraz regularna aktywność fizyczna są kluczowe. Błonnik pokarmowy korzystnie wpływa na działanie przewodu pokarmowego, pobudzając perystaltykę jelit. Produkty zawierające błonnik, takie jak kasze, pełnoziarniste pieczywo, płatki zbożowe, otręby, świeże owoce i warzywa, powinny być stałym elementem zdrowej diety, ponieważ zapobiegają problemom z wypróżnianiem. Warto również unikać nadmiernego parcia podczas defekacji, ponieważ może to być szkodliwe dla jelit. Przyczyny zaparć mogą być różnorodne, także związane z chorobami jelit, dlatego zawsze warto skonsultować się z lekarzem w celu ustalenia odpowiedniego leczenia i uniknięcia powikłań.

Opracowano na podstawie:

1. Zych W., Zaparcia, https://www.mp.pl/pacjent/objawy/50664,zaparcia?autolink=1. Dostęp: 15.05.2024.
2. Ostrowska L., Błonnik, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/67301,blonnik. Dostęp: 15.05.2024.
3. Wnęk D., Dieta w zaparciach, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/diety_w_chorobach/180709,dieta-w-zaparciach. Dostęp: 15.05.2024.
4. Cichocka A., Dieta przy zaparciach, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/lista/70640,dieta-przy-zaparciach. Dostęp: 15.05.2024.
5. Zwolińksa-Wcisło M., Jak radzić sobie z uciążliwymi zaparciami?, https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/lista/62377,jak-radzic-sobie-z-uciazliwymi-zaparciami. Dostęp: 15.05.2024.
6. Mokrowiecka A., Postępowanie w przypadku zaparć, https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/lista/100801,postepowanie-w-przypadku-zaparc Dostęp: 15.05.2024.
7. Co na zaparcia? Rozwiązania szukaj u źródła, https://diag.pl/pacjent/artykuly/co-na-zaparcia-rozwiazania-szukaj-u-zrodla/#4-Zaparcia-a-nadwrazliwosc-pokarmowa-IgG-zalezna. Dostęp: 15.05.2024.