Zdrowie zaczyna się w jelitach – funkcja mikrobioty jelitowej

Mikrobiota jelitowa (powszechnie znana pod terminem „mikroflora”) odgrywa kluczową dla zdrowia człowieka rolę. Ten złożony ekosystem mikroorganizmów zamieszkujących nasze jelita ma wpływ nie tylko na procesy trawienia, wchłaniania i metabolizmu, ale również na naszą odporność. Ostatnie lata przyniosły ogromną liczbę badań i publikacji, które ukazują związek między mikrobiotą jelitową a różnymi jednostkami chorobowymi. Zaburzenia mikrobioty jelitowej, nazywane dysbiozą jelitową, nie są obojętne dla funkcjonowania naszego organizmu. Mogą prowadzić do poważnych konsekwencji, takich jak nieprawidłowości w pracy układu pokarmowego czy osłabienie bariery jelitowej. Co więcej, mogą przyczyniać się do rozwoju schorzeń metabolicznych czy chorób autoimmunizacyjnych. Ważne jest poznanie czynników, które wpływają negatywnie na mikrobiotę jelitową. Zachowaniu jej równowagi nie służą m.in. stosowane leki, nieodpowiednia dieta, zanieczyszczenie środowiska, nadużywanie alkoholu lub innych używek oraz przewlekły stres, prowadzący niekiedy do przewlekłego stanu zapalnego jelit.

Co to jest mikrobiota jelitowa

Przewód pokarmowy człowieka stanowi naturalne siedlisko dla wielu drobnoustrojów. Skład mikrobioty jelitowej kształtuje się przez całe życie, już od momentu narodzin. Duże znaczenie ma poród siłami natury, w czasie którego dochodzi do szybkiej i łatwej kolonizacji bakteryjnej. Nie można ściśle określić, jakie bakterie i w jakiej liczbie powinny być obecne w jelitach, ale możliwe jest występowanie tam aż 1500 różnych gatunków. Mikrobiota jest ważna nie tylko w procesach związanych z trawieniem i wchłanianiem substancji odżywczych. Wiadomo już, że obecność niektórych gatunków drobnoustrojów może wskazywać na predyspozycje do rozwoju określonych jednostek chorobowych, np. alergii, atopowego zapalenia skóry czy nieswoistych zapaleń jelit. Skład mikroflory jelitowej jest wyjątkowy dla każdego człowieka i zmienia się w ciągu życia pod wpływem takich czynników jak wiek, dieta czy przebyte antybiotykoterapie. Istotne jest, aby bakterie, które mają właściwości prozdrowotne, ilościowo przeważały w jelitach.

Unikalny skład mikrobioty jelitowej

Odmienne pH oraz różnice w dostępności tlenu i pożywienia w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego powodują różnice w składzie drobnoustrojów. W jamie ustnej przeważają bakterie z rodzaju Streptococcus, Peptococcus, Staphylococcus, Bifidobacterium, Lactobacillus oraz Fusobacterium. Z powodu funkcji wydzielniczych żołądka i dwunastnicy w tej części przewodu pokarmowego liczba bakterii jest mniejsza. W kwaśnym środowisku żołądka mogą się rozwijać tylko nieliczne bakterie, np. Helicobacter pylori i Streptococcus, oraz grzyby Candida albicans. W jelicie czczym liczba bakterii wzrasta i są to głównie: Bacteroides, Lactobacillus i Streptococcus. W jelicie krętym przeważa obecność Bacteroides, Clostridium, Enterococcus, Lactobacillus i Veillonella oraz gatunków z rodziny Enterobacteriaceae. Najbardziej aktywne metabolicznie jest jelito grube, w którym bakterie mają korzystne warunki do rozwoju dzięki wolniejszemu pasażowi treści jelitowej. Bytują tam drobnoustroje z rodzaju Bacillus, Bacteroides, Clostridium, Bifidobacterium, Enterococcus, Eubacterium, Fusobacterium oraz Streptococcus. U osób zdrowych skład mikrobioty pozostaje w stanie równowagi biologicznej, co warunkuje prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu.  

Funkcje mikrobioty jelitowej

Bakterie występujące w układzie pokarmowym pełnią szereg korzystnych funkcji biologicznych i wpływają na utrzymanie homeostazy całego organizmu. Bakterie, które pełnią funkcje metaboliczne, są odpowiedzialne za rozkład resztek pokarmowych na drodze fermentacji oraz za syntezę witamin z grupy B i K. Obecność określonych gatunków drobnoustrojów poprawia przyswajalność składników mineralnych oraz wpływa na przemianę cholesterolu i kwasów tłuszczowych w wątrobie. Bakterie jelitowe działają także ochronnie na nabłonek jelitowy i dbają o jego ciągłość za sprawą syntezy substancji odżywczych dla kolonocytów. Ponadto stymulują syntezę mucyn przez komórki nabłonkowe, których zadaniem jest ochrona nabłonka jelitowego przed toksynami i drobnoustrojami chorobotwórczymi. Dodatkowo bakterie jelitowe uniemożliwiają kolonizację i namnażanie bakterii chorobotwórczych, dzięki czemu w układzie pokarmowym zachowana zostaje homeostaza.

Dysbioza jelitowa, czyli zaburzenie równowagi mikrobiologicznej

Zakłócenie równowagi mikrobiologicznej przewodu pokarmowego może być przyczyną licznych chorób, w tym także tych o charakterze przewlekłym. Dysbioza jelitowa stanowi czynnik ryzyka rozwoju takich chorób jak nieswoiste zapalenia jelit, zespół jelita drażliwego, atopowe zapalenie skóry, choroby alergiczne, otyłość, martwicze zapalenie jelit, nowotwory. Na zaburzenie równowagi biologicznej w jelitach wpływa negatywnie stosowanie antybiotyków, co może przyczyniać się do rozwoju antybiotykooporności drobnoustrojów. Dodatkowo dysbioza jelitowa nasila się pod wpływem stresu, nadużywania alkoholu oraz zbyt małej podaży błonnika przy jednoczesnym wysokim spożyciu żywności wysokoprzetworzonej, bogatej w konserwanty.  

Mikrobiota jelitowa a nadwrażliwość pokarmowa IgG-zależna

Zmiana składu mikrobioty jelitowej, co może być konsekwencją m.in. nadmiernej higienizacji czy długotrwałego stresu, może prowadzić do przewlekłego stanu zapalnego toczącego się w jelitach. Jeśli trwa to zbyt długo, może dojść do zwiększenia przepuszczalności jelita, a w efekcie do powstania tzw. zespołu jelita przesiąkliwego (zespół nieszczelnego jelita; ang. leaky gut syndrome, LGS). W konsekwencji często obserwuje się uszkodzenie bariery jelitowej, co umożliwia przedostawanie się do krwi nie do końca strawionych cząsteczek pokarmu. Wówczas może dojść do nadmiernej aktywacji układu odpornościowego i powstania nadwrażliwości pokarmowej IgG-zależnej. Objawy tego rodzaju nadwrażliwości nie pojawiają się od razu po spożyciu nietolerowanego pokarmu – są opóźnione do kilku dni, a nawet tygodni. Symptomy mogą być różnorodne i niespecyficzne, co dodatkowo utrudnia powiązanie dolegliwości z dietą. Jak potwierdzić nadwrażliwość pokarmową IgG-zależną? Do diagnostyki służą testy z krwi, np. myfoodprofile, wskazujące produkty, na które nasz organizm reaguje nadmiernie (jest na nie „nadwrażliwy”). Szczegółowy opis dostępnych badań jest TUTAJ.

Podsumowanie

Drobnoustroje bytujące w jelitach działają na organizm człowieka wielokierunkowo. Pełnią ważne funkcje metaboliczne, są odpowiedzialne również za funkcjonowanie układu immunologicznego. Korzystny skład mikroflory może zapobiegać występowaniu dolegliwości ze strony układu pokarmowego i wpływać pozytywnie na ogólny stan zdrowia. Wiedza na temat czynników oddziałujących negatywnie na mikrobiotę jelitową pozwala lepiej zadbać o kondycję jelit i zabezpieczyć organizm przed występowaniem nieprzyjemnych konsekwencji dysbiozy jelitowej, takich jak przewlekły stan zapalny jelit, prowadzący czasami do nadwrażliwości pokarmowych IgG-zależnych.

Źródła:

1. Krakowiak O. i wsp., Mikroflora przewodu pokarmowego człowieka – znaczenie, rozwój, modyfikacje, Postępy Fitoterapii 2015, 3: 193–200.
2. Gałęcka M. i wsp., Jelito jako najważniejszy organ immunologiczny człowieka. Znaczenie bariery jelitowej, https://docplayer.pl/16068262-Znaczenie–bariery-jelitowej.html [dostęp: 25.20.2023].