Atopowe zapalenie skóry – najważniejsze informacje

Atopowe zapalenie skóry (AZS) to przewlekła, nawrotowa choroba zapalna skóry, która najczęściej pojawia się w dzieciństwie, zwykle w pierwszych miesiącach życia, ale może również utrzymywać się lub pojawić się po raz pierwszy w wieku dorosłym. Charakteryzuje się zmianami skórnymi, którym towarzyszy silny świąd, oraz nawracającymi okresami zaostrzeń i remisji. W tym wpisie przedstawimy najważniejsze informacje na temat atopowego zapalenia skóry – jego przyczyn, objawów, leczenia i roli diety.

Atopowe zapalenie skóry – co to jest

Atopowe zapalenie skóry to przewlekła choroba skóry, w przebiegu której pacjentom dokucza nadmierna suchość, świąd i stan zapalny skóry. Choroba ta jest związana z atopią, co oznacza genetyczną predyspozycję do rozwijania chorób alergicznych, takich jak astma, alergiczny nieżyt nosa czy alergie. AZS często współwystępuje z innymi schorzeniami atopowymi i może być jednym z pierwszych objawów rozwoju alergii u danej osoby.

AZS ma charakter nawrotowy, co oznacza, że objawy mogą ustępować i pojawiać się na nowo. Okresy nasilenia (tzw. zaostrzenia) przeplatają się z okresami remisji, w których skóra wygląda zdrowo.

AZS – przyczyny

Dokładna przyczyna AZS nie jest do końca poznana, ale wiadomo, że w rozwoju tej choroby biorą udział czynniki genetyczne i środowiskowe. Dziedziczenie skłonności atopowych jest jednym z głównych czynników ryzyka wystąpienia AZS. U dzieci, których jedno lub oboje rodziców cierpi na atopowe zapalenie skóry, astmę lub alergie, prawdopodobieństwo rozwoju tej choroby jest większe. Zanieczyszczenie powietrza, zmiany klimatyczne, stres, a nawet stosowanie nieodpowiednich kosmetyków mogą przyczyniać się do nasilenia objawów AZS. Częsty kontakt z substancjami drażniącymi, takimi jak detergenty, mydła czy wełna, także może pogorszyć stan skóry.

AZS – objawy

Objawy AZS mogą różnić się w zależności od wieku pacjenta, a także od stopnia nasilenia choroby i od lokalizacji zmian. U niemowląt najczęściej występują na twarzy, głowie i tułowiu, u dzieci starszych i osób dorosłych – na zgięciach łokci, kolan, na szyi i twarzy.

Do najbardziej charakterystycznych objawów należą:

• Suchość skóry – skóra pacjentów z AZS jest wyjątkowo sucha, szorstka i podatna na podrażnienia. Brak odpowiedniego nawodnienia skóry jest jednym z głównych problemów związanych z chorobą.
• Świąd – intensywny świąd, zwykle nasilający się wieczorem i w nocy, to jeden z najbardziej dokuczliwych objawów AZS.
• Zmiany skórne – w czasie zaostrzeń na skórze pojawiają się czerwone, swędzące wykwity, które mogą mieć postać grudek, pęcherzyków lub sączących się ranek. U dzieci najczęściej występują one na policzkach, czole i za uszami, a u dorosłych – w zgięciach łokciowych i kolanowych oraz na dłoniach.
• Zmiany barwy skóry – przewlekłe drapanie i stan zapalny mogą prowadzić do pogrubienia skóry i zmiany jej koloru, szczególnie w miejscach często dotykanych.

AZS – leczenie

Leczenie AZS ma na celu kontrolowanie objawów choroby, zmniejszenie stanu zapalnego oraz zapobieganie nawrotom. Składa się na nie leczenie miejscowe, ogólnoustrojowe i odpowiednia pielęgnacja skóry.

Podstawą leczenia AZS są maści i kremy przeciwzapalne, zazwyczaj na bazie kortykosteroidów, które łagodzą stan zapalny. Stosuje się je w okresach zaostrzeń, natomiast na co dzień zaleca się używanie emolientów, czyli preparatów nawilżających, które przyczyniają się do utrzymania odpowiedniego nawodnienia skóry. Emolienty pomagają odbudować naturalną barierę ochronną skóry, zapobiegając jej nadmiernemu wysuszeniu i łagodząc podrażnienia. Regularna i odpowiednia pielęgnacja skóry zmniejsza częstotliwość zaostrzeń i poprawia komfort życia pacjentów.

W przypadku cięższych postaci AZS, gdy leczenie miejscowe nie przynosi oczekiwanych rezultatów, lekarze mogą zdecydować o wdrożeniu leczenia ogólnoustrojowego. Obejmuje ono m.in. stosowanie leków immunosupresyjnych i biologicznych. W niektórych przypadkach atopowego zapalenia skóry, szczególnie u dorosłych, skuteczna może być fototerapia, czyli leczenie światłem UV. Działa ona przeciwzapalnie i pomaga łagodzić objawy choroby.

AZS u dzieci

Atopowe zapalenie skóry u dzieci jest szczególnie trudnym wyzwaniem, zarówno dla małych pacjentów, jak i ich rodziców. Choroba zwykle pojawia się w pierwszych miesiącach życia (u ponad połowy chorych pierwsze zmiany skórne pojawiają się do 1. r.ż.) i może towarzyszyć dziecku przez wiele lat. Najczęściej objawia się suchą, szorstką skórą, wypryskami na twarzy, szyi, rękach i nogach, a także silnym świądem, który często utrudnia dziecku sen.

Leczenie AZS u dzieci wymaga szczególnej troski, ponieważ ich delikatna skóra jest bardziej podatna na podrażnienia i infekcje. W codziennej pielęgnacji kluczowe jest regularne stosowanie emolientów i unikanie czynników drażniących, takich jak nieodpowiednie materiały odzieżowe (np. wełna) czy agresywne detergenty. W okresach zaostrzeń lekarz może zalecić maści przeciwzapalne, a w wyjątkowych przypadkach – terapię ogólnoustrojową.

AZS – dieta

Dieta w AZS powinna być indywidualnie dopasowana do pacjenta. Nie ma jednoznacznych dowodów na to, że może ona całkowicie wyleczyć chorobę, ale u niektórych osób zmiany żywieniowe mogą mieć wpływ na zmniejszenie nasilenia dokuczliwych objawów. Odpowiednio zbilansowany jadłospis może wspierać odbudowę bariery naskórka i hamować stany zapalne.

W przebiegu AZS zaleca się:

• Odpowiednie nawodnienie – skóra atopowa wymaga dobrego nawodnienia nie tylko z zewnątrz, ale i od wewnątrz. Regularne picie wody pomaga utrzymać odpowiednią wilgotność skóry.
• Zwiększenie spożycia kwasów tłuszczowych omega-3 (ryby, oleje roślinne, orzechy włoskie) – badania sugerują, że tłuszcze te mogą korzystnie wpływać na stan skóry u osób z AZS, ponieważ działają przeciwzapalnie i poprawiają elastyczność skóry.
• Regularne spożywanie naturalnych źródeł antyoksydantów (np. owoców jagodowych) – hamują one stany zapalne w organizmie, wywołane przez szkodliwe wolne rodniki, wpływają na poprawę stanu skóry i wzmacniają odporność.
• Spożywanie probiotyków (ich źródłem są fermentowane produkty mleczne, np. kefiry i maślanki) – istnieją doniesienia, że mikroflora jelitowa odgrywa rolę w rozwoju chorób atopowych, w tym AZS.
• Dbanie o odpowiednią podaż witaminy D (można znaleźć ją głównie w rybach morskich, żółtkach jaj i mleku) – pełni ona kluczową funkcję w regulacji układu odpornościowego. Jej odpowiedni poziom zmniejsza wrażliwość skóry na działanie szkodliwych czynników zewnętrznych i drobnoustrojów. Niedobór tej witaminy może być szczególnie groźny, dlatego warto rozważyć suplementację, ale zawsze po konsultacji z lekarzem.
• Unikanie produktów o wysokiej zawartości cukru, żywności przetworzonej oraz tłustych mięs – mogą one nasilać stany zapalne i pogarszać stan skóry.

AZS a dieta eliminacyjna

U dzieci z AZS często wskazana jest dieta eliminacyjna, prowadzona pod nadzorem lekarza. Dieta ta polega na czasowym wykluczeniu z jadłospisu produktów, których spożycie nasila dolegliwości, a następnie stopniowym wprowadzaniu ich ponownie pod kontrolą lekarza lub dietetyka. Ma to na celu określenie, czy dany artykuł spożywczy powoduje nasilenie objawów AZS.

U osób z potwierdzoną nadwrażliwością pokarmową – alergią lub nadwrażliwością pokarmową IgG-zależną, wykluczenie alergenów może znacząco poprawić stan skóry. Najczęstszymi alergenami pokarmowymi u osób z AZS są białka mleka krowiego, białko jaja kurzego, soja, pszenica, orzechy laskowe i orzeszki ziemne.

Badania naukowe wskazują, że nadwrażliwość pokarmowa IgG-zależna może nasilać objawy AZS. Przeprowadzenie specjalistycznych testów krwi, takich jak myfoodprofile, a następnie wprowadzenie diety eliminacyjnej na podstawie wyników często pomaga w złagodzeniu zmian skórnych u pacjentów z AZS. Nie zaleca się wprowadzania diety eliminacyjnej bez odpowiedniej diagnostyki, ponieważ może to prowadzić do niedoborów pokarmowych, zwłaszcza u dzieci. Dowiedz się więcej o znaczeniu nadwrażliwości pokarmowych IgG-zależnych w atopowym zapaleniu skóry TUTAJ.

Podsumowanie

Atopowe zapalenie skóry to przewlekła i nawrotowa choroba, która wymaga kompleksowego podejścia do leczenia i codziennej pielęgnacji skóry. AZS nie można całkowicie wyleczyć, ale jego objawy można skutecznie kontrolować i zmniejszyć ryzyko zaostrzeń poprzez odpowiednie postępowanie farmakologiczne, stosowanie emolientów i unikanie czynników wyzwalających, takich jak alergeny i stres. Dieta, szczególnie eliminacyjna, może pomóc w leczeniu AZS, ale ważne jest indywidualne podejście do komponowania jadłospisu. Kluczem do skutecznego kontrolowania symptomów choroby jest współpraca z lekarzami specjalistami.

Opracowano na podstawie:

Świerczyńska-Krępa M. i wsp., Atopowe zapalenie skóry (AZS) u dorosłych: przyczyny, objawy i leczenie, https://www.mp.pl/pacjent/alergie/chorobyalergiczne/choroby/59313,atopowe-zapalenie-skory, stan z dnia: 9.09.2024.

Dieta w AZS – najważniejsze zalecenia dietetyczne, https://diety.nfz.gov.pl/porady/dieta-w-chorobie/dieta-w-azs-najwazniejsze-zalecenia-dietetyczne, stan z dnia: 9.09.2024.