Skaza białkowa – czego unikać w diecie

Skaza białkowa to nadmierna reakcja układu odpornościowego (immunologicznego) na białka mleka krowiego. Jest to jedno z najczęściej występujących schorzeń u niemowląt i dzieci. Zazwyczaj rozpoczyna się w pierwszych 6 miesiącach życia. Głównym objawem skazy białkowej są zmiany skórne o różnym stopniu nasilenia. Z tego artykułu dowiesz się, czym jest skaza białkowa, jakie są jej objawy i czego unikać w diecie w przypadku jej rozpoznania.

Skaza białkowa – co to jest

Skaza białkowa polega na nadwrażliwości organizmu na niektóre białka obecne w pożywieniu, przede wszystkim na białka mleka krowiego. Najczęściej dotyczy dzieci poniżej 12. miesiąca życia. W krajach rozwiniętych częstość występowania skazy białkowej wynosi 2–3% i spada do mniej niż 1% po 6. roku życia dziecka.

Mechanizmy prowadzące do skazy białkowej obejmują dwa główne typy reakcji alergicznych:

• Alergię natychmiastową:
  • Jest to reakcja immunologiczna, w której kluczową rolę odgrywają przeciwciała IgE.
  • Objawy pojawiają się w krótkim czasie po spożyciu alergizującego pokarmu, w tym przypadku zawierającym białka mleka krowiego.
  • Główne alergeny to:
    • białka kazeiny,
    • białka serwatki: β-laktoglobulina, α-laktoalbumina,
    • albumina surowicy bydlęcej,
    • immunoglobuliny bydlęce.
• Nadwrażliwość opóźnioną:
  • Niepożądana reakcja układu odpornościowego zachodzi bez udziału przeciwciał IgE.
  • Objawy pojawiają się po pewnym czasie od kontaktu z alergenem – po kilku godzinach, a nawet dniach.

Skaza białkowa – przyczyny

Przyczyny skazy białkowej mogą być złożone i obejmują różne czynniki. Schorzenie to rozwija się poprzez mechanizmy immunologiczne, nieimmunologiczne, metaboliczne, genetyczne i farmakologiczne.

Do najważniejszych przyczyn i czynników ryzyka zaliczamy:

• Predyspozycje genetyczne – obecność alergii w rodzinie zwiększa ryzyko skazy białkowej u dziecka.
• Nie do końca rozwinięty układ odpornościowy – u niemowląt rozwijający się układ odpornościowy może błędnie rozpoznać białka mleka jako zagrożenie.
• Wczesne wprowadzenie mleka krowiego – zbyt szybkie wprowadzenie mleka krowiego do diety niemowlęcia może zwiększać ryzyko skazy białkowej.
• Zaburzenia mikroflory jelitowej – problemy z równowagą bakteryjną w jelitach mogą wpływać na rozwój alergii.
• Choroby współistniejące – niemowlęta z innymi chorobami, takimi jak egzema czy astma, są bardziej narażone na skazę białkową.
• Infekcje i czynniki środowiskowe – infekcje, zmiany środowiska i ekspozycja na dym tytoniowy mogą zwiększać ryzyko.
• Ekspozycja na alergeny podczas ciąży i karmienia – dieta matki może wpływać na ryzyko alergii u dziecka, chociaż wyniki badań są różne.

Skaza białkowa – objawy

Skaza białkowa zazwyczaj ujawnia się w pierwszych miesiącach życia. Jej objawy są zróżnicowane i najczęściej dotyczą skóry, układu pokarmowego, układu oddechowego oraz ogólnego stanu zdrowia. Zmiany skórne obejmują drobną, grudkowatą wysypkę z zaczerwienieniem skóry i w miarę nasilenia mogą rozprzestrzeniać się na szyję, tułów i kończyny, szczególnie w zgięciach kolan i łokci.

W zależności od mechanizmu wywołującego skazę białkową objawy możemy podzielić na szybko i późno się pojawiające. Te pierwsze, zwykle zależne od przeciwciał IgE, występują w ciągu godziny po spożyciu mleka, natomiast drugie, niezależne od IgE, pojawiają się po kilku godzinach lub dniach.

Objawy szybko pojawiające się w przebiegu alergii natychmiastowej obejmują:

• pokrzywkę,
• świszczący oddech,
• swędzenie lub mrowienie wokół ust i warg,
• obrzęk warg, języka lub gardła,
• kaszel,
• duszność,
• wymioty,
• anafilaksję.

Objawy anafilaksji to szybkie narastanie obrzęku twarzy, warg, języka i gardła, trudności w oddychaniu, spadek ciśnienia krwi prowadzący do zawrotów głowy, omdlenia lub utraty przytomności, szybkie bicie serca. W przypadku skazy białkowej bardzo rzadko dochodzi do wstrząsu anafilaktycznego.

Do objawów późno pojawiających w przypadku nadwrażliwości opóźnionej zaliczamy:

• biegunkę,
• krew w stolcu,
• skurcze brzucha,
• kolki.

Warto wiedzieć, że w przypadku alergii na białka mleka krowiego, ze względu na reakcje krzyżowe, dokuczliwe objawy mogą pojawić się w niektórych przypadkach również po spożyciu mleka pochodzącego od innych zwierząt, np. kozy czy owcy.

Skaza białkowa – jak rozpoznać

Wywiad lekarski i badanie fizykalne są najbardziej pomocnymi badaniami w rozpoznawaniu skazy białkowej. Diagnozę potwierdza również osłabienie objawów po wyeliminowaniu mleka krowiego z diety.

Testem przeznaczonym do diagnostyki alergii pokarmowej na mleko i białka mleka krowiego jest EUROLINE DPA-Dx Profil Mleko, który umożliwia wykrycie w surowicy specyficznych przeciwciała IgE w oparciu o 5 komponentów alergenowych występujących w mleku. Więcej informacji na temat diagnostyki alergii pokarmowej i testu EUROLINE znajdziesz TUTAJ.

Pamiętaj, że zmiany skórne u dzieci nie zawsze wynikają z alergii pokarmowych – mogą być związane także z nadwrażliwością opóźnioną. W przypadku braku potwierdzenia alergii pokarmowej IgE-zależnej można wykonać oznaczenie poziomu przeciwciał w klasie IgG. Materiał do badania stanowi próbka krwi pobrana od pacjenta, a przykładem testu do diagnostyki tego rodzaju nadwrażliwości jest badanie myfoodprofile. Wraz z wynikami myfoodprofile każdy otrzymuje spersonalizowany przewodnik dietetyczny, pomocny w zmianie stylu odżywiania i rozpoczęciu diety eliminacyjnej.

Skaza białkowa – leczenie

Leczenie skazy białkowej obejmuje właściwą pielęgnację skóry oraz zmianę diety, czyli wykluczenie produktów zawierających białka mleka krowiego. Kiedy dziecko zaczyna jeść stałe pokarmy, rodzice powinni dokładnie czytać etykiety i wybierać artykuły, które nie zawierają składników mogących wywołać alergię.

W przypadku silnego podrażnienia skóry dziecka należy zastosować odpowiednie środki pielęgnacyjne. Emolienty dostępne na rynku są przeznaczone do nawilżania i ochrony skóry. Tworzą one na jej powierzchni cienką warstwę ochronną, która pomaga w pielęgnacji, łagodzeniu podrażnień, zmiękczaniu i natłuszczaniu skóry malucha, wspierając jej barierę ochronną.

Badania wykazują, że około 50% dzieci z alergią na białka mleka rozwija tolerancję do 1. roku życia, ponad 75% do 3. roku życia, a ponad 90% do 6 lat. Należy jednak pamiętać, że dzieci, u których występuje alergia na mleko, są bardziej narażone na wystąpienie innych alergii pokarmowych.

Skaza białkowa – czego nie jeść

Pacjenci z rozpoznaną skazą białkową muszą stosować dietę eliminacyjną. W przypadku nadwrażliwości pokarmowych opóźnionych często wystarczy czasowa dieta eliminacyjna.

 Z jadłospisu należy usunąć wszystkie produkty zawierające mleko, np.:

• mleko,
• sery,
• jogurty,
• inne przetwory mleczne.

U niemowląt i małych dzieci, które nie są karmione piersią i mają alergię na białka mleka krowiego, można zastosować preparaty mlekozastępcze, które mają właściwości hipoalergiczne.Mleko sojowe, kozie i owcze nie są odpowiednimi alternatywami dla większości dzieci. Niewielki odsetek pacjentów może wymagać mieszanki elementarnej (opartej na aminokwasach).

Jeśli dziecko jest karmione piersią, matka powinna przestrzegać diety bezmlecznej, ponieważ białka mleka krowiego mogą przenikać do jej mleka. Czasami konieczne jest również unikanie innych potencjalnych alergenów, takich jak wołowina, cielęcina, jajka, orzechy i cytrusy. Najpierw jednak należy wyeliminować nabiał z jadłospisu matki.

Czym NIE jest skaza białkowa

Kluczowe dla właściwego leczenia jest rozróżnienie między alergią a nietolerancją laktozy, wynikającą z niedoboru enzymu rozkładającego cukier mleczny. Skaza białkowa nie jest związana z nietolerancją laktozy! Główna różnica polega na tym, że nietolerancja nie angażuje układu odpornościowego. Do wykrycia nietolerancji laktozy używa się testów genetycznych lub wodorowych testów oddechowych. Objawy nietolerancji tego typu zwykle pojawiają się do około 30 minut po spożyciu nabiału i obejmują głównie symptomy gastryczne, takie jak bóle brzucha, biegunki i wzdęcia.

Podsumowanie

Skaza białkowa jest powszechnym problemem zdrowotnym u niemowląt i małych dzieci. Objawia się nieprawidłową reakcją układu odpornościowego na białka mleka, co prowadzi do różnorodnych objawów – manifestuje się głównie zmianami skórnymi i dolegliwościami gastrycznymi. Rozpoznanie skazy białkowej opiera się na analizie objawów, testach alergicznych i – w niektórych przypadkach – na badaniach poziomu przeciwciał w klasie IgG. Regularne monitorowanie objawów i współpraca z dietetykiem mogą pomóc w kontrolowaniu symptomów skazy białkowej.

Opracowano na podstawie:

1. Flom J.D., Sicherer S.H., Epidemiology of Cow’s Milk Allergy, “Nutrients” 2019 May 10; 11 (5).
2. Savage J., Johns C.B., Food allergy: epidemiology and natural history, “Immunol Allergy Clin North Am” 2015 Feb; 35 (1): 45–59.
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK562306/ [dostęp: 29.07.2024].
4. https://www.euroimmun.pl/jaki-test-euroline-polecic-pacjentowi-czym-sie-kierowac-przy-wyborze-testu-serologicznego-dla-pacjenta/ [dostęp: 29.07.2024].