Refluks przełyku – objawy, przyczyny i dieta

Choroba refluksowa przełyku, zwana potocznie zgagą, to schorzenie, które może manifestować się różnorodnymi objawami. Częstość występowania refluksu wzrasta wraz z wiekiem i jest porównywalna u obu płci. Niektórzy muszą stosować specjalne „leki na zgagę”, podczas gdy u innych wystarcza zmiana nawyków żywieniowych. Jest to choroba przewlekła, z okresami zaostrzeń i remisji, której nieleczenie może prowadzić do poważnych powikłań i znacznego pogorszenia jakości życia. W tym artykule wyjaśniamy, czym jest refluks i jaką dietę należy zastosować w jego przebiegu.

Czym jest refluks – poznaj objawy refluksu

Choroba refluksowa przełyku (ang. gastroesophageal reflux disease, GERD) to zespół objawów, które towarzyszą zarzucaniu treści żołądkowej do przełyku, co może znacznie obniżyć komfort życia. Oprócz kwasu solnego i enzymów trawiennych do przełyku wraca również połknięty wcześniej pokarm. W przebiegu GERD u chorych mogą wystąpić uszkodzenia błony śluzowej przełyku, czyli nadżerki.

Do typowych dolegliwości należą:

• zgaga,
• pieczenie za mostkiem,
• uczucie cofania się spożytego pokarmu do przełyku,
• ból górnej części brzucha.

Do nietypowych symptomów zalicza się:

• chrypkę,
• suchy kaszel,
• świszczący oddech,
• uczucie „kluski” w gardle,
• ból w klatce piersiowej przypominający objawy sercowe.

Objawy niepokojące, które wymagają konsultacji lekarskiej, to:

• zaburzenia połykania,
• ból przy połykaniu,
• zmniejszenie masy ciała,
• ból brzucha w nocy,
• utrzymujące się wymioty,
• krwawienie z przełyku.

Objawy zwykle nasilają się w pozycji leżącej na wznak, po obfitym lub tłustym posiłku oraz podczas pochylania się i parcia. Choroba refluksowa przełyku może przebiegać również bezobjawowo i być zdiagnozowana przypadkowo podczas endoskopii. Należy pamiętać, że obserwowane symptomy nie zawsze korelują z charakterem i nasileniem zmian zapalnych w obrębie przełyku. Dlatego każdy chory, nawet jeśli nie skarży się na silne objawy, powinien mieć wykonaną gastroskopię, aby wykluczyć możliwe powikłania.

Refluks – przyczyny

Przyczyny choroby refluksowej obejmują różnorodne czynniki, w tym:

• nieprawidłową czynność dolnego zwieracza przełyku,
• zaburzenia motoryki przełyku,
• nadwrażliwość przełyku,
• otyłość,
• ciążę.

Podstawową funkcją dolnego zwieracza przełyku jest kontrola przepływu pokarmu do żołądka i zapobieganie cofaniu się kwasu żołądkowego do przełyku. Nieprawidłowe działanie tego mięśnia może prowadzić do refluksu żołądkowo-przełykowego. Ponadto choroba refluksowa może być związana z innymi schorzeniami, takimi jak cukrzyca, twardzina czy choroby wynikające z nadmiernego spożycia alkoholu, a także niektóre zaburzenia hormonalne.

Czy refluks można wyleczyć

Leczenie GERD obejmuje terapię farmakologiczną, która polega na przyjmowaniu leków zmniejszających wydzielanie kwasu żołądkowego, oraz zmianę stylu życia, a szczególnie modyfikację diety.

Wśród najważniejszych zaleceń dla pacjentów z refluksem uwzględnia się:

• zwiększenie aktywności fizycznej,
• utrzymanie prawidłowej masy ciała,
• odpowiednią objętość posiłków i tempo ich spożycia,
• właściwą pozycję ciała w czasie snu i odpoczynku,
• rezygnację z palenia papierosów.

Skutki refluksu

Choroba refluksowa przełyku, choć nie zagraża bezpośrednio życiu, może istotnie ograniczać codzienną aktywność. Po zakończeniu terapii ważne jest utrzymanie zdrowych nawyków żywieniowych oraz unikanie leków, które mogą obniżać ciśnienie w dolnym zwieraczu przełyku.

W przypadku niestosowania leczenia choroba może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak zwężenie przełyku, krwawienia z przewodu pokarmowego, a nawet rak gruczołowy przełyku. U 10% chorych może wystąpić tzw. przełyk Barretta, czyli stan przedrakowy, wymagający regularnej kontroli endoskopowej. Choć przekształcenie w raka przełyku jest rzadkie, monitorowanie choroby pozwala na wczesne rozpoznanie i skuteczne leczenie.

Dieta w refluksie – najważniejsze zasady

Osoby z refluksem przełyku powinny szczególnie zadbać o jakość i rodzaj spożywanych posiłków. Poniżej przedstawiamy najważniejsze zasady żywieniowe.

1. Należy spożywać mniejsze porcje, ale częściej. Spożywanie dużych posiłków może nasilać występowanie refluksu. Wskazane jest spożywanie 5–6 niewielkich porcji dziennie o stałych porach. W trakcie konsumpcji należy zadbać o odpowiednie warunki – ciszę i spokój, a kęsy należy dokładnie i powoli przeżuwać. Jedząc w pośpiechu, połyka się większe ilości powietrza, co może zwiększać ciśnienie wewnątrzbrzuszne i przyczyniać się do częstszych epizodów refluksu. Ostatni posiłek powinno się spożyć najpóźniej 3 godziny przed snem.
2. Należy unikać pokarmów, które nasilają objawy refluksu. Wskazane jest wykluczenie z diety smażonych, tłustych, ciężkostrawnych i pikantnych posiłków. Zaleca się unikanie spożywania cebuli i warzyw cebulowych, pomidorów i przetworów pomidorowych, owoców cytrusowych i soków z tych owoców, czekolady i wyrobów czekoladowych, kawy, naparu z mięty, napojów gazowanych oraz alkoholu.
3. Należy obserwować reakcje organizmu na spożywane pokarmy. Ważne jest, aby chory zwracał uwagę na reakcje swojego organizmu po spożyciu posiłku i wykluczył z diety te pokarmy, które powodują nasilenie objawów. Dolegliwości po spożyciu określonych produktów mogą występować tylko u niektórych chorych. Każdy pacjent powinien przygotować swoją listę potraw dozwolonych i zakazanych na podstawie własnego doświadczenia. Niektóre osoby zgłaszają złagodzenie objawów po wypiciu chudego mleka (mleko neutralizuje kwaśną zawartość w przełyku) lub niegazowanej wody mineralnej (woda oczyszcza przełyk z kwasu solnego). Korzystnie działa również picie wód leczniczych z dużą zawartością soli wapnia. Wskazane jest pieczenie potraw pod przykryciem.

Co na refluks u noworodka

Refluks żołądkowo-przełykowy, będący procesem fizjologicznym, może występować u zdrowych niemowląt i dzieci, nie powodując dolegliwości. O chorobie refluksowej mówimy, gdy objawy są dokuczliwe lub powodują powikłania.

W trakcie pierwszego roku życia dziecka dojrzewa motoryka przewodu pokarmowego. Wówczas ulewania są najbardziej widocznym objawem cofania się treści pokarmowej z żołądka do przełyku lub jamy ustnej. Zazwyczaj ustępują samoistnie między 12. a 14. miesiącem życia dziecka. U zdrowego niemowlęcia fizjologiczny odpływ żołądkowo-przełykowy nie stwarza ryzyka dostania się treści pokarmowej do dróg oddechowych, a jeśli tak się stanie, niemowlę potrafi oczyścić drogi oddechowe poprzez kaszel.

Dzieci, które regularnie ulewają, ale zachowują prawidłowe tempo przyrostu masy ciała i nie wykazują innych niepokojących objawów klinicznych, określane są terminem „szczęśliwy ulewacz” (ang. happy spitter). W takich przypadkach nie jest wymagana dodatkowa diagnostyka.

Aby pomóc dziecku z refluksem, można:

• rozważyć zagęszczenie posiłków,
• zastosować hydrolizat o znacznym stopniu hydrolizy przez 2–4 tygodnie,
• układać odpowiednio dziecko po karmieniu,
• unikać pozycji półsiedzącej.

Refluks a nadwrażliwości pokarmowe IgG-zależne

Objawy refluksu i nadwrażliwości pokarmowej IgG-zależnej mogą się nakładać, ale refluks sam w sobie nie jest typowym objawem nadwrażliwości pokarmowej IgG-zależnej. Pewne pokarmy mogą jednak nasilać objawy refluksu u osób z nadwrażliwością pokarmową IgG-zależną. Dlatego warto, jeśli istnieje podejrzenie nadwrażliwości pokarmowej IgG-zależnej, przeprowadzić odpowiednie testy, np. test myfoodprofile, i dostosować dietę, aby złagodzić dolegliwości, co może również wpłynąć na zmniejszenie symptomów refluksu. Więcej na temat testu myfoodprofile dowiesz się TUTAJ.

Podsumowanie

Choroba refluksowa przełyku jest chorobą przewlekłą z okresami remisji i zaostrzeń, która nie zagraża życiu, ale może znacznie wpływać na jakość codziennych aktywności. U większości chorych, aby złagodzić dokuczliwe dolegliwości, wystarcza zastosowanie niewielkich dawek leków oraz odpowiednia dieta i porzucenie używek. Nieleczony refluks przełyku może prowadzić do powikłań o ciężkim przebiegu, np. do krwawienia z przewodu pokarmowego lub tzw. przełyku Baretta, który jest stanem przedrakowym. W celu uniknięcia GERD zaleca się normalizację masy ciała, ograniczenie spożycia alkoholu i palenia papierosów oraz wprowadzenie odpowiednich nawyków żywieniowych.

Opracowano na podstawie:

Taraszewska A., Dieta w chorobie refluksowej, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/diety_w_chorobach/70596,dieta-w-chorobie-refluksowej. Dostęp: 16.05.2024.

Przybylska-Feluś M., Zasady przygotowywania posiłków przez pacjentów z refluksem, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/lista/114136,zasady-przygotowywania-posilkow-przez-pacjentow-z-refluksem. Dostęp: 16.05.2024.

Mokrowiecka A., Skutki niestosowania diety u osoby chorej na refluks, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/lista/75012,skutki-niestosowania-diety-u-osoby-chorej-na-refluks. Dostęp: 16.05.2024.

Małecka-Panas E. i wsp., Choroba refluksowa przełyku (refluks), https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/przelyk/50731,choroba-refluksowa-przelyku-refluks. Dostęp: 16.05.2024.

Dieta w chorobie refluksowej, https://www.su.krakow.pl/system/files/14974/caa0bde7e2.pdf?1446457536. Dostęp: 16.05.2024.

Refluks żołądkowo-przełykowy u niemowląt. https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/lista/84561,refluks-zoladkowo-przelykowy-u-niemowlat. Dostęp: 16.05.2024.

Postępowanie w refluksie żołądkowo-przełykowym u dzieci – cz. I. https://www.mp.pl/pediatria/artykuly-wytyczne/wytyczne/50181,postepowanie-wrefluksie-zoladkowo-przelykowym-udzieci-cz-i,1. Dostęp: 16.05.2024.